Şehir, Kır, Konut ve Sokak // Ders Notu

Ahmet Yılmaz-Şehir, Kır, Konut ve Sokak / 21.03.2021

Mimarhane Ders Notları // Bilal Benli

Mimarhane tarafından düzenlenen 21.03.2021 tarihli Şehir, Kır, Konu ve Sokak başlıklı derste bizlere katkılarından dolayı değerli hocamız Ahmet Yılmaz’a teşekkürler ederiz.

Deneyim

Şehir deyince aklımıza gelen ilk kavram düzendir. Barcelona, Paris ve New York gibi şehirler düzenli şehir olarak bizlere genellikle örnek olarak verilir. Bunun sonucunda da düzenli olan her şey güzeldir sonucu doğar. Peki düzen nedir? Bu fiziksel güzellik insan doğasına ve biyolojisine uygun mudur? Şehirdeki bu düzen insan algısında ne ifade ediyor.

Geometrik formlardan oluşan ‘düzenli’ olarak adlandırılan sokaklarda insan kayıp olabiliyor. Fakat çok karmaşık olan sinir sistemine benzeyen sokaklarda yön bulmak daha kolaydır.

Peki bunun sebebi nedir?

Görselin üst kısmında görünen alan Delhi’nin eski sokak düzeni altta görünen alan ise İngilizler tarafından oluşturulan Yeni Delhi’dir.

Sizce hangisinde yönümüzü bulmak kolay olur ?

Bunun sebebi tamamen insanın algısal sisteminde gizlidir. Benzerliğin çok olduğu yön bulma arzumuzu giderecek simgesel nesnelerin az olduğu yerlerde kaybolmak kolay yön bulmak zordur.

Resim : Eski Delhi // Yeni Delhi

Gizli/Görünmeyen Düzen

Geometrik formları belirli olan şehirler daha çok Avrupa’da görünüyor.

Peki bizim şehirlerimiz (İslam Dünyası) neden karışık görünür?

Mekke ve Kayseri Şehir Dokusu (20. Yy. başları)

Burada kendimize bazı sorular sormamız gerekir.

İslam şehirleri nasıl oluşur ? Bunun arka planında ne vardır?

Bu şehirlerde yeni yapı inşa etmek için referans var olan yapıdır. 2. yapı 1. yapıdan, 3. yapı 2. yapıdan, 4. yapı 3. yapıdan… Bir yapı çevresiyle gelişir. Yanındaki yapıda önceki yapıya göre şekillenir. Olana göre şekil alma felsefesi ile İslam şehirlerinde sonsuz şekillilikte doku oluşturmuştur. Ve bu doku hiçbir zaman birbirinin aynısı, taklit biçiminde olmamıştır. Bu şekilde oluşan şehirlerde veya sokaklarda isim veya numara yoktur. Dikkat edersek adreslerdeki bu isimler tamami ile yön bulmamız içindir. Örnek olarak otel odaları numaraları veya sokak numaraları verilebilir. Otel odalarında numara olmasa yön bulmak neredeyse imkansızdır. Sokak numaraları ise yine aynı şekilde yolumuzu kaybetmememiz içindir. Numaradan bağımsız bir şekilde evimizi/yönümüzü bulamıyorsak bir sorun var demektir.

Açık-Görünen Düzen

İnsan beyni birbirine benzer binaları veri olarak kaydettiğinde belki de sadece üç veri alacak. Görsel olarak bu şekilde çözümlediğimizi zannederiz ve kayboluruz.

Timgad, Cezayir M.ö. 100 Roma Şehri

Kodlama

İnsan beyni veri depolama için yaratılmış muhteşem bir yapıdır. Birbirinden farklı verileri hızlıca kaydederken birbirine benzer veriler için tembel davranabiliyor. Bu yüzden farklı nesnelerin bulunduğu mekanlar hem daha akılda kalıcıdır hem de anlatmak çok daha kolaydır.

Örnekleme

Her ağacın benzer olduğu ormanda kaybolmak kolaydır. Bu ormanda kaybolmamak için filmlerde yürüyüş yapanlar geçtikleri yerlere bazı işaretler bırakır. Düzenli şehir buna benzer. Ama çeşitli varlıkların olduğu ormanda beynimiz bu varlıkları not eder ve çabuk yol buluruz. Asıl düzen buradadır.